Wat maakt het dat mensen kunnen ontsnappen in een kunstwerk?

‘Ik denk wanneer je een schoonheidsbeleving ondergaat, er een hele hoop spanning en stress van je afglijdt. Wanneer je helemaal opgaat in een kunstwerk, dat je al het andere om je heen even vergeet. Het kunstwerk wijst je erop hoe mooi de realiteit eigenlijk is. Mensen die kunstmusea bezoeken stellen zich open voor nieuwe impulsen en ze zijn bereid om een bepaalde verdieping op te zoeken. Je stelt je als persoon open voor schoonheid en de mooie kant van het leven.’

Wat heeft kunst te maken met ‘escapisme’?

‘Zelf zie ik kunstenaars als scheppende krachten. Escapisme zie ik als ergens aan willen ontsnappen. Ergens van weg willen gaan. Terwijl de meeste kunstenaars niet willen vertrekken, maar ergens heen willen. Ze willen hun publiek aan de werkelijkheid laten ontsnappen of ze willen ze ergens op attenderen.'

'Waar escapisme op lijkt, is de stroming 'surrealisme'. Surrealisme wordt ook wel een droomwereld genoemd. Hierbij neem je afstand van dat wat je overdag beweegt. Escapisme is meer een motief dan een stroming. Bijvoorbeeld wanneer een kunstenaar zich terugtrekt in zijn atelier, is hij ook escapistisch bezig. Escapisme heeft heel veel vormen en niveaus.'

Zie jij escapisme als iets positiefs of negatiefs?

‘Escapisme heeft eigenlijk een negatieve lading, want je wil ergens aan ontsnappen. Hiervoor worden allerlei technologieën ontwikkeld. Mensen die gamen bijvoorbeeld kunnen helemaal opgaan in een andere werkelijkheid, namelijk de digitale. Tegenwoordig zit bijna iedereen elke dag op het internet te surfen. Dit is ook een manier van ontsnappen, want het leidt af van het biologische leven. Voor mij heeft escapisme iets negatiefs, omdat het 'willen ontsnappen' betekent. Escapisten voelen zich kennelijk ergens in gevangen, waar ze uit willen. Dat heb ik zelden.'

Bij welke soort kunstwerken kan jij op een positieve manier ontsnappen?

'Meestal heb ik dit bij kunstwerken die gaan over zaken die ik al ken, maar dat die op een hele andere manier worden gepresenteerd. Hierdoor ontstaat er een nieuwe associatie en ook een nieuw verhaal. Dat verrast mij en leidt mij zodanig af, dat ik echt even helemaal vergeet waar ik mee bezig was. Daarnaast kan er vervolgens een schoonheidsbeleving ontstaan. Als ik bijvoorbeeld een mooi kunstwerk zie, waarbij de kunstenaar die verbinding tussen wat die denkt en wat die doet heel goed weergeeft. Maar dat deze ook laat zien dat die kennis heeft van het materiaal waarmee deze werkt en daarmee diens verhaal kan vangen. Ik kan daarin helemaal opgaan en dat kan je wel een vorm van escapisme noemen. Als ik dit gevoel heb, dan is zo’n ervaring wel echt geslaagd.’

Wat is een voorbeeld van zo'n kunstwerk voor jou?

‘Het portret van Robertus Cheseman dat Hans Holbein heeft geschilderd, dat nu hangt in het Mauritshuis, is zo levensecht geschilderd. Hij lijkt door een raam te kijken in plaats van in een lijst te zijn opgesloten. In zijn huid en in alle materialen legt Holbein een verfijnde plasticiteit, overgang in tonen en licht-donker, dat alles de tweedimensionaliteit van het platte vlak ontstijgt. Je voelt de temperatuur van de stoffen, je hoort zijn adem. Tegelijkertijd kijkt hij langs ons heen. Of: alsof hij boven ons staat, zoals vorsten op munten ons ook niet aankijken. Ik wil mee in zijn wereld, maar dat gaat mij niet lukken. Hij kijkt en luistert ook niet? Met zijn speel- of fantasiewereld van jager en prooi, jager en verzamelaar, dader en slachtoffer, eten of gegeten worden? Kortom: in zo'n Holbein is zo veel te zien!'

Er wordt beweerd dat men vooral wil ontsnappen in crisistijden. Hoe zie jij dat nu gebeuren?

'Tegenwoordig worden kunstenaars te weinig uitgenodigd om mee tee doen aan politieke of maatschappelijke discussies, zoals dat gebeurde door aanstormende, nieuwe machthebbers in de 18e eeuw tijdens de Franse Revolutie. In die tijd koos de kunstenaar een inhoudelijk onafhankelijkere positie, waar voorheen de opdrachtgever vaak de inhoud bepaalde. Ik vind dat we nu nogsteeds een heel positief kunstklimaat hebben, maar ik vraag me toch af of de kunstenaars tegenwoordig te ver van die discussie af zitten. Misschien is kunst te veel een consumptieartikel geworden? Daarnaast denk ik ook dat door de enorme versnelling in de hoeveelheid beelden en indrukken die je elke dag op je telefoon voorbij ziet komen, dat die het wel lastiger maken om beeldende kunst goed op je in te laten dalen. Mensen worden steeds minder goed geprogrammeerd om die tijd en concentratie op te brengen. Ontsnappen in beeldende kunst is lastiger, maar ontsnappen in games of het internet doen mensen tegenwoordig meer. Je ziet alsnog wel kunstenaars die hele mooie dingen maken in en voor de virtuele wereld.'

Welk kunstwerken moet je absoluut gezien hebben?

‘Ik noemde al het werk van Holbein. Dat werk vind ik erg fascinerend. Daarnaast vind ik verschillende schilderijen van Jacob Jordaans (16e eeuw) zeer bijzonder. Bij zijn schilderijen ben ik enorm geraakt door de kleuren en kleurstellingen waarbij je in een sprookjeswereld stapt. Iemand waaraan ik ook moet denken is de Spaanse Velásquez, de hofschilder in 1650. Maar er is nog zo veel meer! Muziek, architectuur, landschapskunst, noem maar op!'

Ben je weleens een kunstwerk tegengekomen voor Buitenkunst waarin je kon ontsnappen?

'De VisMan in Deventer verraste me heel erg. De combinatie van mens, vis, graan en dan de combi met de stad en het water. Met de zon werd het weer een schoonheidservaring doordat het licht erop viel en het beeld een gouden kleur kreeg. Het is echt een beeld waar je kracht uit kunt putten. Het staat rechtstreeks in contact met de natuur. Dat was zo mooi.'