Roerige geschiedenis
Landgoed Zuylestein is van origine een bescheiden veertiende-eeuwse buitenplaats. In 1630 koopt stadhouder Frederik Hendrik van Oranje Nassau het aan als jachtslot, wanneer het nog meer weg heeft van een eilandenrijk. Frederik Hendrik schenkt het aan zijn bastaardzoon die zich Nassau Zuylestein mocht noemen. Onder hun eigenaarschap is Zuylestein een zomerverblijf voor Engelse familieleden. In 1897 komt via vererving Zuylestein in handen van Godard graaf van Aldenburg Bentinck van Amerongen, de overgrootvader van de huidige eigenaar Jemima de Brauwere. In de negentiende en vroege twintigste eeuw is Zuylestein de huurwoning van onder meer schrijver Maarten Maartens. Wanneer de Tweede Wereldoorlog Nederland bereikt huist kunstverzamelaar Philip van Alphen op Zuylestein. Lang lijkt het landgoed zonder kleerscheuren uit de oorlog te komen, tot in maart 1945 de bommen alsnog door het historische dak vallen. Hoewel de bijgebouwen en de tuinmuur gespaard blijven is het kasteel zelf onherstelbaar beschadigd.

Nevel a dull moment
Ik bel met Jemima de Brauwere, de huidige beheerder van landgoed Zuylestein, over de indrukwekkende moestuin op het terrein. Het is een drukke dag vandaag en de ochtend loopt er anders dan gepland. ‘We hebben vandaag vijftien vrijwilligers aan het werk op de tuin. De een komt vroeg en de andere laat, dat vraagt soms om bijsturing.’

Jemima’s werk als beheerder is divers. ‘Mijn werk heeft betrekking op het landgoed, de gebouwen, het bos, de pachtgronden en de natuurgebieden. Ook het dagelijks onderhoud is voor mijn rekening.’ Jemima doet het regelwerk grotendeels zelf, een rentmeester biedt hier en daar ondersteuning. De bijna veertig vrijwilligers die op de moestuin, siertuin en in het bos werken of ondersteunende taken verrichten worden begeleid door tuinbaas Richard. De meesten van hen komen uit de buurt, nabijgelegen regio’s of vanuit het AZC.

Gemengd bedrijf 3.0
Het vormgeven van de tuin en moestuin heeft een aantal jaar geleden een bijzondere wending genomen: Een originele prent die het bombardement overleefde dicteert de invulling van het terrein. De prent uit 1710, een vastgelegde werkelijkheid door Daniel Stoopendaal, toont landgoed Zuylestein in vogelvlucht. Centraal ligt het kasteel, omgeven door een Franse siertuin, een moestuin, boomgaarden en bossen. Het is Zuylestein op haar hoogtepunt.

Het landgoed produceerde aan het begin van de achttiende eeuw groenten, fruit en vlees voor de wijde omgeving, zelfs voor de paleizen in Den Haag. Die waardevolle rol wil Jemima herstellen, tot een ‘gemengd bedrijf 3.0’ dat innovatie combineert met lokale biologische voedselproductie.

Jemima, die tot 2016 als architect haar eigen bureau heeft, bestudeert in 2012 de prent door haar architectenbril. Geïntrigeerd door het detail en de rechte lijnen besluit ze de tuin te laten inmeten. Een gouden zet. ‘De maten en perspectieven bleken helemaal te kloppen. Dat was voor ons echt een verrassing.’ De prent laat zien dat delen van de originele tuin eeuwen later nog voortleven: ‘We ontdekten dat een aantal grote beuken in de binnentuin eigenlijk deel van de originele haaggang zijn.’ Met hulp van fondsen en subsidies van de provincie Utrecht beginnen ze in 2015 aan de uitwerking en restauratie van de moestuin.

Samen werken aan innovatie
Wageningen University & Research is een andere belangrijke partner. Granen worden in een experiment volgens strokenteelt op het landgoed verbouwd. Deze techniek, waarbij stroken van zes meter per gewas elkaar afwisselen, beperkt de verspreiding van ziektes en schimmels en maakt pesticiden overbodig. Voor de groenten gelden weer andere afmetingen.

Trots
‘Binnenkort wordt het wintergraan gezaaid. Dat was vanwege de naoorlogse schaalvergroting tot twee jaar geleden al decennia niet meer gebeurd. Tranen van ontroering stonden in de ogen van onze negentigjarige buurman toen we daarmee begonnen,’ vertelt Jemima. Het graan wordt gemalen in de molen van Amerongen en daarna in de landwinkel van Zuylestein als meel of brood verkocht, naast de groenten en het fruit uit eigen tuin.

‘Trots ben ik op onze kolen. Ze worden soms bijna een meter breed en zijn prachtig in al hun blad. Vandaag zaaien we de Saint-Saënskool, een soort superkool die nog veel groter kan worden. Hij komt uit Normandië, waar ze hem als cultureel erfgoed beschouwen, en hij kan wel twintig kilo zwaar worden.’

Niet altijd zonneschijn
Ook zijn er wel eens tegenslagen. ‘Vanwege de droge zomer tierde het onkruid melde hier welig. Om ons graan zonder bestrijdingsmiddelen alsnog goed te laten groeien hebben we extra kosten gemaakt. Maar de strokenteelt heeft zich bewezen, want de schade door andere ziektes als roest bleef beperkt. Toch is het af en toe nog puzzelen.’ Bijvoorbeeld wanneer afgelopen zomer een defecte molen levering aan de bakker verhindert. ‘Omdat we zo ambachtelijk werken is een oplossing niet altijd snel voorhanden. We wijken dan uit buiten de dorpsgrenzen.’

Toekomstplannen
Toekomstplannen zijn er genoeg. ‘We willen terug naar de exploitatie van het landgoed als gemengd bedrijf, zowel vee, akkers als een moestuin dus. Een mobiele kippenkar zie ik ook zitten. Eigenlijk wil ik naar een zelfvoorzienende circulaire voedselproductie; een zoektocht naar een nieuw biologisch evenwicht met herstel van biodiversiteit. Dit is nu een modern concept, maar gaat in feite terug naar hoe het vroeger was’. Dit najaar staat er een reis naar Normandië op de planning. ‘We gaan appels telen voor cider met speciale rassen, daarvoor gaan we eerst ons huiswerk doen’. Maar voor het zover is, terug naar de orde van de dag: de beukenhagen moeten worden gesnoeid en de appels geoogst.

De tuin en winkel van landgoed Zuylestein zijn op vrijdag en zondag geopend.